سهم ایران در مصرف کود در مقایسه با جهان تنها هفت‌دهم درصد است/ رشد سالانه ۱/۸ درصدی مصرف کود در جهان تا سال ۲۰۱۸ میلادی
- توضیحات
- دسته: اخبار داخلی
- منتشر شده در سه شنبه, 24 شهریور 1394 04:24
در حالی که یکی از روش‌های افزایش تولید محصولات کشاورزی مصرف بهینه کود است، کشور ما از مرحله تدارک تا توزیع و مصرف از بی‌برنامگی رنج می‌برد، به‌گونه‌ای که بر اساس آمار، سهم ایران در مصرف کود در مقایسه با جهان، تنها هفت‌دهم درصد برآورد شده است.
به گزارش ایانا، "تحولات بازار نهاده‌ها و بخش کشاورزی با تأکید بر کودهای شیمیایی" عنوان گزارشی است که به‌تازگی توسط مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی منتشر شده است.
در مقدمه این گزارش آمده است: بخش کشاورزی به‌منظور تأمین نیازهای روزافزون جمعیت کشور به مواد غذایی، ملزم به افزایش تولید محصولات کشاورزی است. در میان راه‌های مختلفی که برای افزایش تولید محصولات کشاورزی ارائه شده است، افزایش استفاده از منابع و نهاده‌های پایه (مانند زمین، آب و...) و توسعه فناوری‌های جدید با مشکلات و تنگناهایی روبه‌رو است. محدودیت منابع پایه در بخش کشاورزی برای تأمین نیازهای غذایی جمعیت رو به تزاید ضرورت توجه به اهمیت حاصلخیزی خاک و افزایش عملکرد در واحد سطح با استفاده از کود را بیشتر نمایان می‌کند. در این میان کود شیمیایی یکی از مهم‌ترین عوامل حاصلخیزی خاک و تأثیرگذار در عملکرد تولید محصولات کشاورزی است و بنا بر این گزارش، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بین ۳۳ تا ۶۰ درصد افزایش تولید مواد غذایی در سه دهه گذشته در جهان، مرهون مصرف کودهای شیمیایی بوده است.
این بررسی می‌افزاید: روند رو به رشد مصرف کود در جهان و وجود منابع گازی، باعث شده ایران یکی از کشورهای تولیدکننده کود در جهان شود و در سال‌های اخیر با راه‌اندازی مجتمع‌های پتروشیمی و فعال‌سازی واحدهای تولیدی بخش خصوصی، قسمت عمده‌ای از انواع کودهای مورد نیاز کشور را تولید و مازاد آن را صادر کند در صورت تحقق برنامه‌های تکمیل و افتتاح مجتمع‌های جدید پتروشیمی، ایران به یکی از کشورهای تأثیرگذار در زمینه صادرات کود تبدیل خواهد شد. بخش عمده‌ای از تولیدات داخلی را کود اوره تشکیل می‌دهد. انواع کودهای شیمیایی تولید داخل شامل اوره، اوره با پوشش گوگردی، نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، سوپرفسفات ساده، انواع کودهای چندعنصری مایع و جامد (حاوی عناصر پرمصرف و کم‌مصرف)، انواع کیلیت‌های عناصر کم‌مصرف فلزی، سولفات منیزیم، سولفات کلسیم، سولفات روی، سولفات آهن، سولفات مس، سولفات منگنز، اسیدبوریک، گوگرد کشاورزی و کودهای آلی و زیستی است.
مؤسسه تحقیقات خاک و آب، انجام داده است حداقل عناصر مورد نیاز بخش کشاورزی معادل دوهزار و ۲۶۸ هزار تن از عناصر نیتروژن، فسفر و پتاس (شامل یک‌هزار و ۶۴۴ هزار تن نیتروژن، ۴۰۶ هزار تن فسفر و ۲۱۸ هزار تن پتانسیم) است. این عناصر با ترکیبات مختلفی در کودهای شیمیایی وجود دارد. بر همین اساس نیاز کشور به کودهای اوره سه‌هزار و ۵۷۳ هزار تن، سوپرفسفات تریپل ۸۸۲ هزار تن و در نهایت سولفات پتاسیم ۴۳۶ هزار تن است که این میزان از طریق کودهای دیگر نیز قابل تأمین است. همچنین مطالعات متعددی که توسط مؤسسه تحقیقات خاک و آب انجام شده، مؤید آن است که میزان نیاز کشور به انواع کود حدود چهار تا پنج میلیون تن است.
آخرین آمار ارائه‌شده توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، در سال ۱۳۹۲، مقدار سه‌هزار و ۶۲۷ هزار تن کود اوره توسط مجتمع‌های پتروشیمی تولید شده است. مقادیر توزیع انواع کود توسط وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۹۲ معادل یک‌هزار و ۸۴۰ هزار تن بوده است. از این میزان یک‌هزار و ۶۴۹ هزار تن توسط شرکت خدمات حمایتی و ۱۹۱ هزار تن کود اوره توسط اتحادیه‌های تعاون روستایی در مناطق مختلف کشور توزیع شده است. شایان ذکر است، در سال ۱۳۹۲ شرکت خدمات حمایتی کشاورزی حدود ۴۵۰ هزار تن کود وارد کشور کرده است و مجتمع‌های پتروشیمی نیز یک‌هزار و ۷۰۰ تن کود اوره صادر کرده‌اند.
تدارک ۹۰ درصد کودهای شیمیایی توسط دولت
همچنین به‌رغم وجود تکالیف قانونی مبنی بر واگذاری تصدی‌های دولتی شرکت خدمات حمایتی با حدود ۹۰ درصد تدارک و توزیع انواع کودهای بخش کشاورزی همچنان اصلی‌ترین عامل محسوب می‌شود و سهم بخش غیردولتی نیز درباره توزیع کودهای شیمیایی حدود ۱۰ درصد است.
این بررسی درباره میانگین مصرف کودهای شیمیایی در ایران آورده است: آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نشان‌دهنده این واقعیت است که بر اساس شاخص مصرف کود در یک هکتار، ایران نبست به میانگین مصرف در مناطق مختلف جهان رتبه پایینی دارد، اما به دلایل گوناگونی که در خلال گزارش به آن اشاره خواهد شد، مصرف نامتناسب کود در کشور وجود دارد.
در حال حاضر تأمین و توزیع کود به شرکت خدمات حمایتی کشاورزی سپرده شده است. سیاست‌گذاری‌ها در بخش کشاورزی بر کاهش تصدی‌های دولتی و سپردن آنها به بخش غیردولتی تأکید دارند، لذا باید سازوکار تأمین و توزیع نهاده‌ها یا حمایت به طرق دیگر) می‌شود، به بخش غیردولتی سپرده شود. البته تغییر نظام تأمین و توزیع کود شیمیایی از وضعیت فعلی که در آن دستگاه‌های دولتی متولی موضوع هستند به وضعیتی که در آن امور به عهده بخش غیردولتی گذاشته شده، مستلزم ملاحظاتی است که در متن گزارش به آن اشاره شده است.
رشد سالانه ۱/۸ درصدی مصرف کود در جهان تا سال ۲۰۱۸ میلادی
این گزارش درباره وضعیت جهانی مصرف و تقاضای کود می‌افزاید: تقاضای جهانی کود متأثر از اوضاع اقتصادی و رشد بازارهای کشاورزی است. روند گذشته و چشم‌انداز آینده حاکی از رشد تقاضای کود در سطح جهان بوده و بر اساس پیش‌بینی انجمن بین‌المللی کود، تقاضای کل کود در جهان تا سال ۲۰۱۸ دارای رشد سالانه‌ای معادل ۱/۸ درصد است.
بر اساس همین گزارش، متوسط رشد سالانه از سال پایه ۱۲- ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۱۸ برای کودهای ازته ۱/۵ درصد و برای کودهای فسفاته و پتاسه به ترتیب ۱/۹ و ۲/۸ درصد خواهد بود. بررسی آمار منتشرشده از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، بیانگر روند افزایش مصرف کودها به‌ویژه کودهای ازته و ثبات نسبی مصرف کودهای فسفاته و پتاسه در سطح جهان از سال ۲۰۰۳ تا سال ۲۰۱۲ است.
با توجه به اطلاعات و مستندات صنعت پتروشیمی و شرکت خدمات حمایتی کشاورزی در این بررسی وضع موجود تأمین کود در ایران در سال ۱۳۹۲ ، مقدار سه‌هزار و ۶۲۷ هزار تن کود اوره توسط مجتمع‌های پتروشیمی تولید شده است که در مقایسه با سال ۱۳۹۱، (به میزان چهارهزار و ۸۸ هزار تن) ۱۱/۳ درصد کاهش داشته است. مقادیر کود توزیع‌شده در سال ۱۳۹۲ از سوی شرکت خدمات حمایتی کشاورزی شامل یک‌هزار و ۱۹۳ هزار تن کود ازته، ۴۴۷ هزار تن کود فسفاته و ۹ هزار تن کود پتاسه بوده است در ضمن ۱۹۱ هزار تن کود اوره توسط اتحادیه‌های تعاونی روستایی توزیع شده و در مجموع یک‌هزار و 840 هزار تن انواع کود توزیع شده که نسبت به توزیع سال ۱۳۹۱ (به میزان یک‌هزار و ۸۲۷ هزار تن)، حدود هفت‌دهم درصد افزایش داشته است.
در بخش دیگری از این بررسی، وضعیت واردات کودهای شیمیایی عنوان شده است که بر این اساس نیاز سالانه کشور به کود اوره حدود دو میلیون تن است و در حال حاضر تولید کشور حدود چهار میلیون تن است که این تولید مازاد بر نیاز صادر می‌شود از طرفی میزان تولید کودهای فسفاته مجتمع‌های پتروشیمی کمتر از مقدار مورد نیاز کشور است کودهای پتاسه نیز در کشور تولید نمی‌شوند و عمدتاً وارداتی هستند. بدین‌ترتیب مهم‌ترین اقلام کودهای وارداتی را کودهای فسفاته و پس از آن کودهای پتاسه تشکیل می‌دهند. نوسانات سطح زیر کشت محصولات کشاورزی، میزان تولید داخلی کودها، اعتبارات تخصیصی به کود، وضعیت قیمت‌های جهانی و مناسبات سیاسی از عوامل مؤثر بر روند واردات یا صادرات کودهای شیمیایی هستند.
بررسی وضعیت واردات کود بر اساس آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بیانگر نوسانات واردات انواع کودها در ایران در ۱۰ سال منتهی به سال ۲۰۱۲ است. به نحوی که تا سال ۲۰۰۶ واردات کود روند افزایشی و پس از آن روند کاهشی داشته است. مهم‌ترین دلیل این تغییرات را می‌توان به کاهش مقدار مصرف و افزایش تولیدات داخلی به‌ویژه کودهای ازته و تأمین نیازهای داخلی از این محل، در چند سال اخیر نسبت داد.
کشور از نداشتن قوانین مناسب کود رنج می‌برد
این بررسی در ادامه اشاره‌ای به قوانین مرتبط با کود و خلاءهای موجود در ان داد که نشان می‌دهد با گذشت بیش از ۵۰ سال از مصرف انواع کودها در کشور، تاکنون قانونی جامع که دربرگیرنده نظام تدارک و توزیع بوده و به‌عنوان نرم‌افزاری برای تبیین روابط و هماهنگی جایگاه‌های سیاست‌گذاران، مدیران، ذی‌نفعان و سایر بهره‌برداران عمل کند، به تصویب نرسیده است و آنچه که موجود است قوانین و ضوابطی است که به‌طور پراکنده در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه‌ای و ضوابط و آیین‌نامه‌های اجرایی مربوط به برنامه‌های مذکور و دستورالعمل‌های دولتی به تصویب رسیده است. نمونه بارز آن، "بند (ب) ماده 61، قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۳ - ۱۳۸۸)" است که به موجب آن دولت مکلف شده است به‌منظور جلوگیری از افزایش بی‌رویه مصرف سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی، اتخاذ روشی کند که موجبات استفاده بیشتر از کود کمپوست و مبارزه بیولوژیک به تدریج فراهم شود. ضوابط ورود، ساخت، فرمولاسیون و مصرف کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی از جهت تأثیرات زیست‌محیطی را توسط وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازما حفاظت محیط زیست و مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی تهیه و به تصویب هیئت وزیران برساند این آیین‌نامه پس از رفت و برگشت‌های فراوان و پس از گذشت چند سال از شروع برنامه به تصویب رسید، اما به‌دلیل نداشتن متولی خاص (به‌ویژه درباره کودها) عملاً اجرای آن نیز با مشکل روبه‌رو شد.
این گزارش در بخش جمع‌بندی آورده است: ملاحظه می‌شود که سهم ایران در مصرف کود نسبت به میانگین مصرف جهانی ناچیز و حدود هفت‌دهم درصد است و میزان تدارک کودهای مورد نیاز بخش کمتر از برآوردهای کارشناسان است، اما مسئله مهم مدیریت استفاده از کودها در کشور است که از تدارک تا توزیع و مصرف از یک بی‌برنامگی رنج می‌برد و همین مسئله باعث توزیع نامناسب کودها، بدمصرفی و مشکلات زیست‌محیطی شده است.
همچنین چالش اصلی این است که سیستم دولتی تدارک و توزیع با وجود مشکلات عدیده‌ای که در گزارش ذکر شد نمی‌تواند پاسخگوی تأمین این نهاده برای کشاورزان باشد.
بررسی آمار موجود بیانگر این واقعیت است که به‌رغم توسعه واحدهای تولید کود و توانایی کشور در تولید انواع کود به‌دلیل نبود منابع اولیه کودهای پتاسه و فسفاته، کشور به واردات منابع اولیه کودهای مذکور وابسته است و به‌رغم تصویب قانون افزاش بهره‌وری که در آن بر واگذاری تصدی‌ها به‌ویژه تأمین نهاده‌های کشاورزی به تشکل‌ها تصریح شده است، اما اتفاق قابل توجهی در این عرصه نیافتاده و با توجه به حساسیت‌هایی که برای افزایش قمیت وجود دارد، مسئولان با احتیاط با موضوع آزادسازی و واگذاری تدارک کود برخورد می‌کنند؛ لذا به‌نظر می‌رسد برای رفع مشکلات تأمین توزیع کود وجود یک قانون جامع و یک متولی که بتواند نظارت همه‌جانبه و قوی بر تأمین و مصرف کود اعمال کند ضروری است و عدم وجود آمار متقن از مصرف واقعی نهاده‌های کشاورزی به‌ویژه کود و گاهی تضاد در آمار ارائه شده از مراجع مختلف کار برای برنامه‌ریزی دقیق و متناسب با نیاز کودی کشور و همچنین انجام مطالعات در این باره را مشکل کرده است؛ لذا باید سازوکاری وضع شود تا وضعیت مصرف کود در کشور پایش شود.
در این گزارش برون‌سپاری تدارک و توزیع کودها به بخش غیردولتی و اعمال سیاست‌های کلی و نظارتی توسط دولت است، کمااینکه تکالیف قانونی که قبلاً برشمرده شدند این موضوع را مورد تأکید قرار داده‌اند. این تجربه درباره سموم شیمیایی از سال ۱۳۸۶ وجود دارد هرچند درباره سموم نیز مسئله کیفیت سموم و نظارت‌های بهداشتی مطرح است و باید در آن باره چاله‌اندیشی شود، اما سیاست آزادسازی این نهاده، در موارد مهمی مانند تدارک به‌موقع که یکی از چالش‌های مهم در زمینه تدارک سموم بود، موفق عمل کرده است.
همچنین تغییر سیاست‌های حمایتی از پرداخت یارانه مستقیم به کود به روش‌های جایگزین به‌منظور مصرف بهینه نهاده‌های کشاورزی که لازم است دولت سیاست‌های حمایتی خود را به‌صورت‌های دیگری نظیر حمایت‌های قیمتی، افزایش آگاهی مردم، ترویج روش‌های جایزین، ترغیب مشارکت مردم، بسیج و منابع و... داشته باشد و ایجاد سامانه فراگیر پایش مصرف نهاده کود در کشور به‌منظور برآورد دقیق مصرف کود و برنامه‌ریزی مناسب تدارک و توزیع کود و تصویب قانون جامع کود و توزیع کود در کشور بر مبنای آزمون‌های خاک و گیاه به‌منظور مصرف بهینه و متناسب با نیاز خاک و گیاه به‌عنوان راهکار پیشنهادی عنوان شده است
کشاورزی - خدمات کشاورزی - تبلیغات کشاورزی - فروش محصولات کشاورزی - کشاورزی نوین - کشاورزی مدرن - کشاورزی امروز - کشاورزی ایران - کشاورز - کشاورزی کارآمد - کشاورزی پایدار - کشاورزی ارگانیک - کشاورز پیشرو - کشاورزی جدید - تکنیک های کشاورزی - نهاده کشاورزی - سموم کشاورزی - کودهای کشاورزی - بذر کشاورزی - ماشین آلات کشاورزی - گلخانه - کشاورزی گلخانه - کشت گلخانه ای - بذر گلخانه ای - کشاورزی آکادمیک - دانشکده کشاورزی